Lò phản ứng hạt nhân đà lạt: 40 năm vận hành an toàn và vai trò thiết yếu của công nghệ đo lường phóng xạ hiện đại

Tháng 3 năm 2024 đánh dấu một cột mốc quan trọng: 40 năm ngày Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt (LPƯ) chính thức được khôi phục và đưa vào vận hành trở lại (20/3/1984 - 20/3/2024). Sự kiện này không chỉ là niềm tự hào của ngành khoa học công nghệ Việt Nam mà còn khẳng định năng lực làm chủ kỹ thuật hạt nhân vì mục tiêu hòa bình, phục vụ đắc lực cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Tại MVTEK, với 13 năm kinh nghiệm cung cấp các thiết bị đo lường chính xác, chúng tôi hiểu rằng đằng sau thành tựu ấn tượng này là những nỗ lực không ngừng nghỉ trong việc đảm bảo an toàn bức xạ và hạt nhân, nơi các thiết bị đo lường đóng vai trò không thể thiếu.

40 năm ngày Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt (LPƯ) chính thức được khôi phục và đưa vào vận hành trở lại

Hành trình lịch sử và sự hồi sinh đầy ý nghĩa

Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt, ban đầu được xây dựng bởi người Mỹ và hoàn thành vào cuối năm 1962, là lò phản ứng đầu tiên tại Đông Nam Á. Sau một thời gian gián đoạn hoạt động từ năm 1968 và các biến cố lịch sử, đến ngày 31/3/1975, các thanh nhiên liệu đã được di dời. Đất nước thống nhất mở ra một chương mới. Với sự hỗ trợ kỹ thuật và công nghệ từ Liên Xô (trước đây), dự án khôi phục và nâng cấp công suất lò phản ứng đã được khởi công vào ngày 15/3/1982.

Chỉ sau hơn 20 tháng thi công khẩn trương, lò phản ứng đã đạt trạng thái tới hạn lần đầu vào ngày 01/11/1983 và chính thức vận hành vào ngày 20/3/1984 với công suất danh định 500 kW, gấp đôi so với thiết kế ban đầu. Khoảnh khắc các chuyên gia Liên Xô cuối cùng về nước vào tháng 2/1985 cũng là lúc các nhà khoa học Việt Nam thế hệ đầu tiên tại Viện Nghiên cứu hạt nhân (Viện) khẳng định bản lĩnh và trí tuệ, tự tin tiếp quản, làm chủ hoàn toàn công nghệ, đảm bảo vận hành an toàn và khai thác hiệu quả lò phản ứng.

Hành trình lịch sử và sự hồi sinh đầy ý nghĩa

40 năm vận hành an toàn và hiệu quả: cam kết an toàn bức xạ lên hàng đầu

Trải qua bốn thập kỷ, LPƯ Đà Lạt đã tích lũy gần 70.000 giờ vận hành an toàn ở công suất danh định. Con số này không chỉ minh chứng cho sự bền bỉ của thiết bị mà còn là minh chứng rõ ràng nhất cho năng lực làm chủ kỹ thuật và văn hóa an toàn sâu sắc của đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ sư tại Viện. Thời gian vận hành trung bình đã tăng đáng kể, từ khoảng 1.300 giờ/năm trong 30 năm đầu lên đến 3.000 giờ/năm trong thập kỷ gần đây, thậm chí vượt mốc 4.500 giờ/năm trong giai đoạn đại dịch Covid-19 để đáp ứng nhu cầu cấp thiết về thuốc phóng xạ.

Để đạt được thành tích vận hành ấn tượng này, công tác đảm bảo an toàn bức xạ và hạt nhân luôn được đặt lên hàng đầu. Viện Nghiên cứu hạt nhân liên tục thực hiện các biện pháp nâng cấp hệ thống công nghệ, tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn an toàn quốc gia và quốc tế (IAEA). Công tác diễn tập ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân được thực hiện thường xuyên, đảm bảo mọi quy trình được vận hành một cách chính xác và hiệu quả nhất.

Công tác diễn tập ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân được thực hiện thường xuyên

Trong môi trường làm việc với công nghệ hạt nhân, việc kiểm soát và giám sát mức độ phóng xạ là yêu cầu bắt buộc. Điều này bao gồm cả việc đo đạc suất liều gamma, kiểm tra nhiễm bẩn bề mặt tại các khu vực làm việc, phòng thí nghiệm, và trên các thiết bị, dụng cụ. Việc sử dụng các thiết bị đo lường tin cậy, chính xác là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe con người và môi trường.

Đóng góp khoa học và ứng dụng thực tiễn vượt trội

LPƯ Đà Lạt không chỉ là một cơ sở vận hành mà còn là cái nôi của nhiều nghiên cứu khoa học hạt nhân quan trọng, có giá trị ứng dụng cao:

Nghiên cứu Vật lý và Công nghệ Lò phản ứng: Từ việc làm chủ vận hành, các nhà khoa học Việt Nam đã tiến tới làm chủ thiết kế, nổi bật là dự án chuyển đổi thành công nhiên liệu từ độ giàu cao sang độ giàu thấp (HEU sang LEU), góp phần vào nỗ lực không phổ biến vũ khí hạt nhân toàn cầu. Viện cũng đang tích cực tham gia vào công tác tính toán, thiết kế cho lò phản ứng nghiên cứu mới công suất 10 MW.

Nghiên cứu Vật lý hạt nhân: Viện là một trong số ít cơ sở trên thế giới thành công trong việc sử dụng các dòng nơtron đơn năng sau phin lọc để nghiên cứu số liệu và cấu trúc hạt nhân, đóng góp dữ liệu quý giá cho cộng đồng khoa học quốc tế.

Sản xuất Đồng vị phóng xạ và Dược chất phóng xạ: Đây là một trong những đóng góp nổi bật nhất của LPƯ Đà Lạt. Viện đã làm chủ công nghệ sản xuất nhiều loại đồng vị (I-131, Tc-99m, P-32...) và dược chất phóng xạ (kits) phục vụ phóng xạ chẩn đoán và điều trị ung thư, bệnh lý tim mạch, não, gan mật, Parkinson... với 9 sản phẩm được Bộ Y tế công nhận và đạt chuẩn WHO-GMP. Hàng năm, Viện cung cấp dược chất phóng xạ cho khoảng 500.000 lượt bệnh nhân trong nước và xuất khẩu sang Campuchia, góp phần phát triển y học hạt nhân khu vực. Quá trình sản xuất và kiểm soát chất lượng dược chất phóng xạ đòi hỏi sự giám sát nghiêm ngặt về mức độ hoạt độ phóng xạ và độ tinh khiết, nơi các thiết bị đo chuyên dụng đóng vai trò quyết định.

Phân tích mẫu và Quan trắc môi trường: Với khả năng phân tích hơn 80 nguyên tố và hợp chất bằng các kỹ thuật hạt nhân và hóa lý hiện đại (đạt chuẩn ISO/IEC 17025), Viện đã phân tích hàng ngàn mẫu mỗi năm, phục vụ tìm kiếm khoáng sản, đánh giá môi trường, kiểm soát an toàn thực phẩm... Công tác quan trắc phóng xạ môi trường được thực hiện thường xuyên ở Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và vùng biển phía Nam, giúp phát hiện sớm các bất thường (như đã ghi nhận dấu vết từ sự cố Chernobyl và Fukushima dù ở mức rất thấp).

Đóng góp khoa học và ứng dụng thực tiễn vượt trội

Vai trò của thiết bị đo phóng xạ trong đảm bảo an toàn và hiệu quả

Để vận hành an toàn và khai thác hiệu quả một cơ sở hạt nhân như LPƯ Đà Lạt, việc trang bị và sử dụng thành thạo các thiết bị đo lường phóng xạ là điều kiện tiên quyết. MVTEK tự hào là nhà cung cấp các giải pháp đo lường hàng đầu, đáp ứng đa dạng nhu cầu giám sát an toàn bức xạ:

Kiểm soát nhiễm bẩn bề mặt: Trong quá trình làm việc với chất phóng xạ, việc kiểm tra nhiễm bẩn trên bàn làm việc, sàn nhà, thiết bị, quần áo bảo hộ, và thậm chí trên da tay là cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa phơi nhiễm không cần thiết và sự lan truyền chất phóng xạ. Các thiết bị như Máy đo nhiễm bẩn bề mặt phóng xạ Mirion RDS 80 và Mirion RDS 32 được thiết kế chuyên dụng cho nhiệm vụ này. Với đầu dò nhạy, khả năng phân biệt tia bức xạ alpha và beta, gamma, chúng cung cấp kết quả nhanh chóng và đáng tin cậy, hỗ trợ đắc lực cho công tác kiểm soát an toàn tại các phòng thí nghiệm, cơ sở sản xuất dược chất phóng xạ, và trong các hoạt động bảo trì, sửa chữa.

Đo suất liều và khảo sát khu vực: Việc xác định mức bức xạ gamma tại các khu vực làm việc, khu vực lưu trữ chất thải phóng xạ, và môi trường xung quanh là nền tảng của chương trình an toàn bức xạ. Các máy đo phóng xạ cầm tay linh hoạt, có độ nhạy cao là công cụ không thể thiếu. Máy đo phóng xạ Medcom Inspector Alert V2, với độ nhạy vượt trội đối với các mức bức xạ thấp, rất lý tưởng cho việc kiểm tra chi tiết hoặc tìm kiếm nguồn phóng xạ yếu. Trong khi đó, Máy đo phóng xạ Medcom RADALERT 100X và Máy đo phóng xạ điện tử Medcom RAD 100 cung cấp giải pháp đo đạc tin cậy, dễ sử dụng cho các hoạt động khảo sát thông thường, kiểm tra an toàn cá nhân và giám sát khu vực làm việc. Chúng giúp đảm bảo nhân viên không bị phơi nhiễm quá giới hạn liều cho phép và xác định các khu vực cần kiểm soát chặt chẽ hơn.

Sự hiện diện và việc sử dụng đúng cách các thiết bị đo lường hiện đại này góp phần xây dựng văn hóa an toàn, tuân thủ quy định pháp luật, và nâng cao hiệu quả hoạt động tại các cơ sở nghiên cứu và ứng dụng công nghệ hạt nhân.

Hướng tới tương lai

LPƯ Đà Lạt dự kiến sẽ tiếp tục vận hành an toàn và hiệu quả ít nhất đến năm 2033, đồng thời Viện Nghiên cứu hạt nhân đang tích cực chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao để tham gia vào Dự án xây dựng Trung tâm Nghiên cứu Khoa học và Công nghệ hạt nhân với lò phản ứng nghiên cứu mới, công suất 10 MWt. Hành trình phát triển này chắc chắn sẽ tiếp tục đặt ra yêu cầu cao hơn nữa về công nghệ đảm bảo an toàn, nơi các thiết bị đo lường phóng xạ tiên tiến đóng vai trò trung tâm.

40 năm vận hành an toàn và hiệu quả của Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt là một thành tựu đáng tự hào, khẳng định vị thế của Việt Nam trong lĩnh vực khoa học và công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình. Thành công này có sự đóng góp không thể tách rời của công tác đảm bảo an toàn bức xạ nghiêm ngặt, được hỗ trợ bởi các thiết bị đo lường phóng xạ chính xác và đáng tin cậy.

MVTEK cam kết tiếp tục đồng hành cùng các cơ sở nghiên cứu, y tế, và công nghiệp tại Việt Nam, cung cấp những giải pháp đo lường tiên tiến nhất như Mirion RDS 80, RDS 32, Medcom Inspector Alert V2, RADALERT 100X, và RAD 100, góp phần đảm bảo an toàn bức xạ, bảo vệ sức khỏe con người và môi trường, vì sự phát triển bền vững của đất nước.